Do dzieci i młodzieży docierają różne informacje ze świata, które mogą je niepokoić. Rolą dorosłych zarówno w domu i w szkole jest tłumaczyć im otaczającą rzeczywistość, która składa się nie tylko z pozytywnych wydarzeń, ale także z tych trudnych i bolesnych. Przykładem tego są tragiczne wydarzenia związane są z wojną w Ukrainie. O tym trzeba koniecznie rozmawiać z uczniami czyniąc to w spokojny sposób, przekazując im prawdę na takim poziomie, by informacje mogły zostać przyswojone i zintegrowane. Jest to oczywiście zależne od wieku i poziomu rozwoju uczniów.
Wiadomości o wojnie mogą wywoływać u dzieci i młodzieży szereg emocji, podobnie jak u osób dorosłych. Uczniowie mogą przeżywać np. smutek, strach, bezradność, złość, zagubienie oraz wiele innych emocji. Dzieci potrzebują wsparcia dorosłych, w tym pedagogów i psychologów szkolnych, by poukładać i zintegrować swoje myśli i uczucia, a także by zdobyć umiejętności radzenia sobie z nimi. To dorośli, z racji dojrzałości i doświadczenia, posiadają różne strategie radzenia sobie w sytuacjach trudnych, dlatego mogą pomóc rozwijać te umiejętności młodszym osobom. Działania wojenne będą na pewno skupiać uwagę dzieci, tym bardziej że napływające codzienne informacje o wydarzeniach w Ukrainie i ucieczce ludności na zachód bombardują nas z każdej strony, stąd tak ważne by o nich rozmawiać.
Pomóż uczniom wyrazić swoje emocje, wygadać się zarówno w zespole klasowym, jak i w czasie indywidualnych rozmów.
Można zorganizować osobną lekcję, w czasie której pedagog stworzy przestrzeń do tego, by uczniowie opowiedzieli o swoich skojarzeniach, myślach i przeżyciach związanych z wojną, z tym co słyszą w telewizji czy radiu, jak i czytają w Internecie. Możesz zainicjować rozmowę poprzez podzielenie się swymi spostrzeżeniami czy zasłyszanymi historiami, jak i literaturą o wojnie. Dzięki temu, że pozwolisz uczniom na swobodne wypowiedzenie się i dyskusję, dowiesz się, jak oni przeżywają te wydarzenia. Wiele informacji w mediach może nasilać lęk dzieci o siebie i ich bliskich. Ważne by sprawdzić, na ile młodzież ma dostęp do niesprawdzonych informacji tzw. fake newsów. Warto uświadamiać, że wiele informacji może być nieprawdziwych a wzbudzających zamęt i panikę.
W jaki sposób przekazywać informacje o wojnie toczącej się za granicą tak, by jednocześnie chronić wrażliwość i zdrowie psychiczne uczniów?
- Najważniejszą zasadą jest mówienie dzieciom i młodzieży prawdy również o wojnie.
Język, którym komunikujemy się z uczniami, rozmawiając o wojnie, powinien być dostosowany do ich wieku oraz do możliwości rozumienia otaczającego świata. Podawane przez nas informacje powinny się odnosić się do tych faktów, na które dzieci są emocjonalnie i poznawczo gotowe.
- Dawkowanie informacji i sprawdzanie wyobrażeń oraz wiedzy uczniów o wojnie.
W przypadku starszych dzieci warto dawkować informacje i przekazywać tylko te sprawdzone, których jesteśmy pewni. Im dziecko jest starsze, tym odpowiedzi nauczycieli mogą być bardziej szczegółowe. Jeśli opiekunowie mają wątpliwość, czy uczeń jest odpowiednio dojrzały do rozmowy, to najpierw warto sprawdzić, co on sam wie o wojnie i sprawach z nią związanych, jakie ma wyobrażenia. Dopiero potem można przekazywać mu informacje, które rozjaśnią mu obraz sytuacji, ale też uspokoją go.
Wiedza uczniów starszych klas jest znacznie większa, zwykle orientują się, czym są wojny chociażby z lekcji historii. Uczniowie mają szeroki dostęp do Internetu, mogą pozyskiwać informacje nierzetelne na temat wydarzeń w Ukrainie, które będą wzmagać ich niepokój czy siać panikę. Podczas rozmowy z nastolatkiem warto sprawdzić, jakimi informacjami już dysponuje, a także zaoferować mu wsparcie w postaci rozmowy na osobności na ten temat, gdy będzie tego potrzebować. Nastolatkowie są szczególnie wrażliwi i mogą przeżywać niepewność, lęk słysząc o tragedii wojennej Ukrainy. Młodzież podobnie jak dorośli może mieć obawy, że wojna dotrze także do naszego kraju.
Dobrym pomysłem jest skupienie na chwili obecnej, nie wybieganie w przyszłość, a szczególnie unikanie katastrofizowania. Można pytać młodzież, by doprecyzowała, czego się boi? Komunikat – widzę, że się martwisz, jednak czy uważasz, że realne jest to, że dziś i nam zagrozi wojna? Pomoże skupić uwagę młodej osoby na tzw. tu i teraz. Ważne jest wyczucie i troska o odczucia dzieci czy młodzieży, stąd też ważna jest rozwaga i w razie potrzeby udzielanie tylko ogólnych odpowiedzi szczególnie w przypadku młodzieży mało dojrzałej, nieodpornej psychicznie czy nadwrażliwej.
Jako dorosły masz prawo powiedzieć też o własnych odczuciach czy obawach przy racjonalizowaniu sytuacji. Jeśli nie znasz odpowiedzi na pytania uczniów, to po prostu powiedz im o tym. Zaproponuj, że możesz poszukać informacji, jeśli takowe są dostępne i wrócicie do rozmowy.
Kilka wskazówek dla pedagogów i psychologów szkolnych:
- poświęć czas na osobnej lekcji na rozmowę o sytuacji w Ukrainie, przygotuj się do niej, by czuć się spokojnym i panować nad własnymi emocjami,
- uczul uczniów na fake newsy,
- pozwól uczniom się wygadać, rozładować emocje,
- unikaj pouczania i monologu,
- wyraź zrozumienie dla uczuć uczniów,
- ukierunkuj starszych uczniów na możliwe działania pomocowe, co pomoże im radzić sobie z bezsilnością, przekierować uwagę na konstruktywne działanie,
- przygotuj uczniów na obecność nowych uczniów w szkole z Ukrainy, zbuduj w klasie atmosferę życzliwości i akceptacji,
- jeśli w Waszej szkole są uczniowie z Rosji, to zadbaj również o ich wsparcie, a także o to by nie stali się ofiarami tzw. hejtu.
Opracowanie: Agata Stanusz, psycholog dzieci i młodzieży
