Potrzeba aprobaty społecznej - często nie zdajemy sobie z niej sprawy, a mimo tego towarzyszy nam w życiu codziennym w mniejszym bądź większym stopniu. To właśnie ona sprawia, że w niektórych sytuacjach będziemy skłonni do zaprzeczania temu, że posiadamy cechy niepożądane (np. dołączając do nowej grupy znajomych nie przyznamy się do tego, że palimy papierosy), a także chętnie przyznamy się do posiadania cech pożądanych (np. bez zająknięcia potwierdzimy, że składamy datki na akcje charytatywne).
Gdy pojawia się potrzeba aprobaty społecznej, to w sposób świadomy lub nieświadomy fałszujemy informacje o sobie, co w rezultacie może prowadzić do wytworzenia się naszego wyidealizowanego obrazu u osób, którym chcemy się przypodobać. W codziennych sytuacjach te “upiększone” dane często udaje się zweryfikować, chociażby w trakcie rozmów. Sytuacja wygląda jednak inaczej w przypadku badań diagnostycznych.
Gdy osoba badana poddawana jest pomiarom (np. zaburzeń, cech osobowości) występuje ryzyko pojawienia się zniekształceń i błędów pomiarowych. Źródłem takich zniekształceń może być sama osoba badana (zmęczenie, niedokładne czytanie pozycji testowych), jak też i narzędzie (np. niewystarczająca rzetelność testu), sytuacja badawcza (niesprzyjające warunki badania, jak np. hałas) , etc. Pojawić może się także celowe fałszowanie odpowiedzi, które nastawione jest na osiągnięcie konkretnego rezultatu testowania (np. otrzymanie zaświadczenia, uniknięcie kary). Zwykle dotyczy to sytuacji wiążących się z wysoką stawką, czyli takich gdzie osoba udzielająca odpowiedzi na pytania musi liczyć się z realnymi konsekwencjami uzyskania określonego wyniku (np. kandydaci chcący dołączyć do policji, którzy muszą pomyślnie przejść badanie psychologiczne; osoby ubiegające się o rentę). Przyczyną wystąpienia zafałszowań może być także odpowiadanie społecznie pożądane (social desirability responding; SDR). Jest to tendencja do udzielania odpowiedzi społecznie akceptowanych lub pożądanych, co prowadzi do stawiania się w lepszym świetle poprzez częstsze przyznawanie się do cech postrzeganych pozytywnie i/lub rzadsze przyznawanie się do cech niepożądanych.
By poradzić sobie z odpowiadaniem społecznie pożądanym opracowane zostały metody mające na celu jego wychwycenie. Jednym z pomocnych w tym narzędzi jest skala “kłamstwa”, zwana także m.in. skalą autoprezentacji, a także skalą aprobaty społecznej, pozwalająca na zidentyfikowanie potencjalnie zniekształconych odpowiedzi. Pytania znajdujące się w skali dobrane są w sposób pozwalający na zmierzenie natężenia skłonności do odpowiadania społecznie akceptowanego.
Samodzielne udzielanie odpowiedzi na pozycje testowe (tzw. skale samoopisowe), tak jak ma to miejsce w kwestionariuszach Diagmatic, sprzyjać może pojawianiu się przekłamań w sposobie odpowiadania. Mając na uwadze to, że część dostępnych skal dotyczy poważnych problemów (np. depresja, tendencje suicydalne, zaburzenia odżywiania), osoba badana może czuć, że znajduje się sytuacji wiążącej się z wysoką stawką, a to (jak wspomniano wyżej) sprzyja celowemu fałszowaniu odpowiedzi. Dlatego też zdecydowaliśmy się na stworzenie nowego narzędzia umożliwiającego weryfikację skłonności badanego do celowego prezentowania się w lepszym (lub gorszym) świetle.
Skala Aprobaty Społecznej to nowe narzędzie dopasowane do etapu rozwoju badanych, które ocenia jak bardzo dzieci i młodzież w wieku 9-16 lat starają się pokazać w sposób, który uważają za lepszy w oczach dorosłych i rówieśników. Skala dotyczy codziennych sytuacji, z którymi spotykają się młode osoby badane (przykładowe pozycje testowe: Czasem nie słucham rodziców, Zawsze uważam na lekcjach). Za pomocą nowej Skali diagnosta ma także możliwość zweryfikowania czy badany celowo przedstawia się w gorszym świetle.
Wykorzystanie Skali Aprobaty Społecznej ma na celu dostarczenie dodatkowych informacji, które mogą pełnić rolę pomocniczą przy interpretacji innych wyników uzyskanych przy pomocy metod samoopisowych (w tym pozostałych kwestionariuszy dostępnych w ramach baterii Diagmatic).
Zachęcamy do przetestowania nowego narzędzia, które jest już dostępne w Systemie Diagnoz. Wierzymy, że Skala Aprobaty Społecznej będzie cenną pomocą w codziennej pracy diagnostycznej.
Zespół Diagmatic
Źródła:
Zalewska, A. M. (2006). Związki pomiędzy potrzebą aprobaty społecznej a zadowoleniem z pracy w badaniach anonimowych. Roczniki Psychologiczne, 9(2), 29-44.
Podręcznik dla Skali Aprobaty Społecznej, Diagmatic (2024)
Zdjęcie: Camilio Contreras, Unsplash
